Ayşe Afet İnan, orman memuru İsmail Hakkı Bey (Uzmay) ve Şehzane Hanım’ın çocuğu olup, 30 Ekim 1908 günü Selanik’in Doyran kasabasında dünyaya gelir. Ailesi, Balkan Savaşları’ndan sonra Anadolu’ya gelir.
“Ropcoz’da (Drama-Serez) biz Kurban Bayramı gelecek diye beklerken, bir sabah gavur geliyor sesleriyle uyandık. Babamın kırço isimli atına heybe yerleştirildi. Şehrin doktoru, babam ve biz iki kardeş atla yola çıktık. Ormanlık sulak yerlerden geçiyorduk. Ata nöbetleşe biniliyordu…”
Babasının görevi nedeniyle birçok yerde bulunurlar. 1915 yılında annesini kaybeden Afet İnan, ilköğrenimine Eskişehir’de başlar, Ankara ve Biga’da sürdürerek 1920 yılında ilkokuldan mezun olur. 1922’de babasının görevi dolayısıyla bulundukları Antalya Elmalı’da öğretmenlik belgesini alarak, Elmalı Kız Okulu’na öğretmen olarak atanır. Daha sonra 1925 yılında Bursa Kız Muallim Mektebi’ni bitirerek İzmir’de Redd-i İlhak İlkokulu’nda göreve başlar.
Afet Hanım, henüz üç haftalık öğretmenken 11 Ekim 1925’te Redd-i İlhak İlkokulu’nda yeni göreve başladığı sırada bir çay ziyaretinde Cumhurbaşkanı Atatürk ile tanışır.
“Atatürk salona girdiği zaman herkes onun çevresinde toplanmıştı. Ben bir kenarda duruyorum. Beni bir öğretmen kolumdan tutarak Cumhurbaşkanı’nın yanına oturttu. Atatürk bir ara ailemin nereli olduğunu sordu. Annemin ailesinin Selanik’in kazası Doyranlı olduğunu öğrenince sorularını sıklaştırdı.”
Atatürk, ertesi gün Afet İnan’ın ailesini ziyarete gittiğinde, geçmişe dair bir sırrı öğrenir. Saklanmak zorunda olduğu zor günlerde Atatürk, Afet İnan’ın anneannesinin dayısına ait bir çiftlikte saklanmıştır.
Atatürk’ün manevi kızları: Rukiye (Erkin), Sabiha (Gökçen), Afet (İnan), Zehra Aylin
Atatürk’e öğrenimini sürdürmek ve yabancı dil öğrenmek istediğini açıklayan Afet Hanım, İsviçre’nin Lozan şehrine Fransızca öğrenmek için gönderilir. 1927’de yurda döndüğünde bir süre Fransız Kız Lisesi Notre Dame de Sion’da öğrenim görür. Bu arada, ortaöğrenim tarih öğretmenliği sınavını kazanarak, Ankara Musiki Muallim Mektebi’ne (konservatuar) Tarih ve Yurt Bilgisi öğretmeni olarak atanır.
Atatürk, kız kardeşi Makbule Atadan, Afet İnan, 1930
Genç yurt bilgisi öğretmeni Afet Hanım, Musiki Muallim Mektebi’nde derste öğrencilerine belediye yasasına göre bir seçim denemesi yaptırır. Denemenin sonucunda bir kız öğrencinin başkan seçilmesine, bir başka erkek öğrenci yalnız erkekler oy verebilir ve seçilebilir diyerek itiraz eder. O yıllarda hala Türk kadınının seçme ve seçilme hakkı yoktur. Üzüntüyle dersten çıkan Afet Hanım, soluğu Atatürk Orman Çiftliği’ndeki Marmara Köşkü’nde alır. Atatürk, Afet İnan’ı gözyaşları içinde görünce, “Araştır bakalım bu haklar diğer ülkelerde nasıl verilmiş kadınlara” der.
Afet Hanım, zorlu bir hazırlığın ardından 3 Nisan 1930’da Türk Ocakları’nın 6. Kurultayı’nın son günü bir konuşma yapar. Konferans için zamanın en ünlü hatibi Hamdullah Suphi Tanrıöver’den dersler alır. Giyeceği elbiseyi Atatürk çizer. Son gece Atatürk gömleğin kollarına takılmak üzere kendi pırlanta kol düğmelerini Afet Hanım’a hediye eder. Konferans çok başarılı geçer, böylelikle kadınların seçme ve seçilme hakları gündeme gelmiş olur.
Ankara’da toplanan Altıncı Türk Ocakları Kurultayı’nda, 28 Nisan 1930 tarihli toplantıda Aksaray delegesi ve Ankara Musiki Muallim Mektebi tarih öğretmeni Afet İnan söz alır ve Türk tarih araştırmacılığının eksikliklerinden bahsederek, Türk ulusunun kurduğu büyük uygarlıkları konu alan bir konuşma yapar. Konuşmanın ardından kırk imzalı bir önerge verir. Daha sonra Türk Ocakları Yasası’nın 84. maddesine bir hüküm eklenmesiyle Türk Tarih Kurumu’nun çekirdeği olan Türk Ocağı Türk Tarihi Tetkik Heyeti kurulur. İlk toplantısını 4 Haziran 1930’da Hamdullah Suphi’nin başkanlığında yapar, Afet İnan da Yönetim Kurulu’nda yer alır.
1935
Kendisine yeni kurulan Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde öğretim görevlisi olması teklif edilince, Afet İnan yüksek öğrenimini Cenevre’de yapmaya karar vererek, Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nin Yakın Çağ ve Modern Tarih Bölümü’ne kaydolur. Burada İsviçreli antropolog Eugene Pittard’ın öğrencisi olur ve Temmuz 1938’de lisans diplomasını alır. Doktorasını da Temmuz 1939’da Türk Halkının ve Türk Tarihinin Antropolojik Karakteri Üzerine adlı tezi ile yapar.
Atatürk Orman Çiftliği’nde
Cumhuriyet döneminde yapılan tarih çalışmalarında Afet İnan’ın gayretleri ve çabaları her türlü övgünün üzerindedir. Türk Tarih Kurumu’nun kuruluş ve çalışmalarında aktif görev almıştır. Kendisine teklif edilen üniversite öğretim görevliliğini yeterli olmadığını düşünerek kabul etmemiş, bu eğitimi tamamlamak adına Cenevre’de araştırma ve incelemelerde bulunarak doktorasını tamamlamıştır. Daha sonraki süreçte, gerek akademik ve gerekse bürokratik birçok alanda hizmetlerine devam etmiştir. Onun ortaya koyduğu çalışmalar daha sonra yapılacak arkeolojik, antropolojik ve tarih çalışmalarına öncülük etmiştir. Atatürk devrimlerinin, özellikle kadın haklarının savunucusu, Türk Devrim Tarihi Kürsüsü’nün kurucusu olan Afet İnan’ın, Türk uygarlığı ve devrim tarihi üzerine 50 kadar eseriyle, çok sayıda makalesi ve araştırması vardır.
1940 yılında doktor Rıfat İnan ile evlenen Afet İnan’ın Arı adında kızı, Demir adında oğlu dünyaya gelir. 8 Haziran 1985’de 76 yaşında Ankara’da yaşama veda eder.
Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam III’te Afet İnan hakkında şunları yazar:
“Cenevre’de okurken pansiyonda pazar günleri bir Çinli kızla yalnız kalırlardı . Çünkü bütün arkadaşları o gün kilisede bulunurlardı. Gene böyle bir pazar günü ona dokunan bu yalnızlığın hüznünü, hoş bir içine dönüşle unutmak istedi. Odasına kapandı, kapısını kilitledi. Sandığından bir Türk bayrağı çıkardı yere serdi. Başına tıpkı annesi, babaannesi gibi bir başörtü bağladı. Secdeye vardığı zaman alnı bayrağın üstüne gelecek şekilde namaza durdu. Namaz sona erip de, yerde serili Türk Bayrağı’nın biraz gerisinde ellerini açtığı zaman geçmişlerine, ölmüşlerine, şehitlere, yaşayanlara, milletine ve Atatürk’e dualar etti.”
Atatürk, İstanbul’a giderken trende İsmet İnönü ve Afet İnan’la, 22 Eylül 1935
Kızı Arı İnan, annesini şöyle anlatıyor:
“Çok duygusal ama disiplinli bir kadındı. İyi bir eş ve iyi bir anneydi. Ben 23-24 yaşındaydım. Mücevhere pek meraklıydım. Bana mücevherin ne demek olduğunu anlatan bir yazı kaleme aldı. Başkalarına gösteriş yapmak için takılan bir takım madenlerdir mücevherler. İnsanın bunların yerine kafasının içini süslemesi, doldurması gerekir diyordu yazısında.”
“Yeşil giymeyi severdi. Son derece sade giyinirdi. Düz bir elbise, saçlar toplu. Arada bir ruj sürerdi, onu da yerdi hemen. Anımsıyorum, Chanel 5 kullanırdı. Tek bir inci küpe takardı, o da ilk maaşıyla aldığı.”
Kaynak
Prof. Dr. Afet İnan, Arı İnan, Remzi Kitabevi, İki Kurgusal Metin Olarak Otobiyografi ve Tarih: Afet İnan Örneği, Afet İnan’ın Cenevre Günleri ve Tarih Çalışmaları
