Thomas Edison’un Hayatı ve Ä°catları

Thomas Alva Edison, 11 Åžubat 1847’de Amerika’nın Ohio eyaletinde, Samuel Ogden Edison, Jr. ve Nancy Matthews Elliott’un 7. çocuÄŸu olarak dünyaya gelir. Yedi yaşındayken ailesiyle birlikte Michigan’daki Port Huron’a yerleÅŸen Edison, ilköğrenimine yaÅŸadığı bir hastalık dolayısıyla geç baÅŸlar.

Öğretmeni annesine “ÇocuÄŸunuz haftanın günlerini ve çarpım tablosunu ezberleyemiyor. Hatta dikkatsiz, derslerine yeterince odaklanamıyor. Çok baÅŸarısız. Ne yaparsam yapayım anlamıyor. Algılaması çok ama çok zayıf. Nasıl söylesem? Ä°ÅŸin kötüsü, hiçbir ÅŸey öğrenmeyecek kadar aptal ve tembel! ÇocuÄŸunuzu okuldan alırsanız isabetli bir karar vermiÅŸ olursunuz!” der. 3 ay devam ettiÄŸi okuldan uzaklaÅŸtırılır. Kanada’da daha önce öğretmenlik yapmış olan annesi, oÄŸlunun eÄŸitimine evde devam eder. Bilime olan ilgisi, annesinin Richard Green Parker’ın DoÄŸal Felsefe Okulu‘nu satın almasıyla baÅŸlar.

Edison, 10 yaşına geldiÄŸinde fizik ve kimya  kitaplarına ilgisi artar. Kendi odasına bir laboratuvar kurar ve orijinal deneyler yapmaya baÅŸlar. Birkaç felaketin ardından, ailesi laboratuvarını evin kilerine taşımasını ister. Patlamaların evde yarattığı sallantılar, ailesini tedirgin etse de bu durumu kabullenirler. Deneylerini finanse etmek için Edison, Port Huron ve Detroit arasında çalışan trende gazete satmaya baÅŸlar. Evlerindeki laboratuvarını trenin yük vagonuna taşır. Bu dönemde, Michael Faraday’ın Experimental Researches In Electricity adlı yapıtını okur. Bunun üzerine, bir yandan Faraday’ın deneylerini tekrarlar, bir yandan da kendi deneylerine ağırlık vererek daha düzenli çalışmaya ve notlar tutmaya baÅŸlar.

Bir yandan da trenin yük vagonuna yerleştirdiği küçük bir baskı makinesi ile Weekly Herald adında haftalık bir gazete basar. Ama bir gün, içinde fosfor bulunan tüplerden biri kırılıp, vagonda yangın çıkınca, sinirlenen kondüktör hem tüm eşyalarını dışarı atar, hem de kulağına şiddetli bir tokat atar. Çocukluğunda geçirdiği kızıl hastalığı ve orta kulak iltihabı nedeniyle işitme problemi vardır zaten, bu olay yaşamı boyunca sürecek sağırlığına neden olur.

1862 yılında aynı istasyonda gazete satarken, istasyon müdürü Mackenzie’nin çocuÄŸunu trenin altında kalmaktan kurtarınca, müdür ona telgraf kullanmayı öğretir. ABD’de iç savaÅŸ baÅŸlayınca, savaÅŸa katılan telgraf teknisyeninin yerine iÅŸe girer. Bu dönemde yeni cihazlar tasarlar. Gece operatörü iken, tren hareket memuruna her saat başında sinyal göndermek zorunluluÄŸundadır. Oysa, gündüzleri araÅŸtırmalarıyla uÄŸraÅŸtığından, geceleri uykuya ihtiyacı vardır. Bunun üzerine, sinyalleri otomatik olarak vaktinde gönderecek bir cihaz yapar. Yine baÅŸka bir istasyonda çalışırken, telgraf dairesini farelerin istila etmesi üzerine, fareleri elektrik sadmesiyle (sarsıntı) öldürecek bir cihaz yapar. Telgrafçı ofiste yokken, mesajlarını kaydedecek bir otomatik ses kayıt cihazı yapar, bu cihaz sonraları kendisine fotoÄŸrafı ilham verir.

1869’da Boston’da telgraf operatörü olarak çalışırken ilk patentini alır. Bu buluÅŸu, otomatik bir oy kaydetme makinasıdır. Elle oylamada üyelerin oy deÄŸiÅŸtirme fırsatı vardır, elektronik sistemde buna zaman kalmaz düşüncesiyle politikacılar itiraz eder, satın alınmaz. 1867’de E. A. Callahan’ın icat ettiÄŸi teypten farklı olarak, yeni bir  teyp yapar ve buna özel bir telgraf servisi hattı baÄŸlar. Tüm bu çalışmaları nedeniyle tüm parasını yitiren Edison, 1869’da Boston’dan ayrılıp New York’a gider. Kalacak yeri yoktur, beÅŸ parasızdır. Ä°ki gece, simsarlar için borsa fiyatlarını ÅŸeride kaydeden bir cihaz iÅŸleten bir firmanın batarya odasında yatar. Üçüncü gün Edison’un ÅŸansı altın borsasının düzenlenmesinde kullanılan telgrafın bozulmasıyla döner. Edison aygıtı ustaca tamir edip, sistemi çalıştırınca müdür onu iÅŸe alır.

Mary StilwellEdison, Western Union Telegraph Company’den geliÅŸtirilmekte olan telgraflı kayıt aygıtlarını yetkinleÅŸtirme çalışması yapma önerisi alır. Bunun üzerine bir arkadaşı ile birlikte Edison Universal Stock Printer mühendislik ÅŸirketini kurar, sattığı patentleri sayesinde kısa sürede önemli bir servet sahibi olur. 1871 yılında 24 yaşındaki Edison, 16 yaşındaki Mary Stilwell ile evlenir. Üç çocuÄŸu olur, ancak eÅŸi 28 yaşında beyninde yaÅŸadığı bir saÄŸlık problemi nedeniyle ölür.

Mary StilwellNew Jersey Newark’ta bir imalathane kurarak, telgraf ve telem aygıtları üretmeye baÅŸlar. Daha sonra imalathanesini kapatarak 1876’da New Jersey’deki Menlo Park’ta ilk endüstriyel araÅŸtırma laboratuvarını kurar ve tüm zamanını yeni buluÅŸlar yapmaya yönelik çalışmalara ayırır. Çevresine sonradan Edison öncülerinin çekirdeÄŸini teÅŸkil edecek bir grup çalışkan, genç yardımcı toplar, atölyeleri bir çeÅŸit deneysel okuldur. Graham Bell’in icat ettiÄŸi telefona, karbondan bir iletici ekleyerek telefonu geliÅŸtirir. Daha sonra yüksek sesle telefon konuÅŸması olanağı saÄŸlayan elektromotografı bulur. Ses dalgalarının dinamiÄŸi üzerine yaptığı bu çalışmalardan yararlanarak fonografı icat eder (geliÅŸtirilmiÅŸ hali gramofondur). Fonografa ilk olarak Mary Little Lamb şiirini okuyarak kaydeder. Fonografı çalıştırdığında sözcükler cızırtılı ama oldukça net bir biçimde duyulur. Bu buluÅŸu çok yankı uyandırır ve Menlo Park Sihirbazı unvanı verilir.

Elektrik ampulünü ilk o keÅŸfetmemiÅŸtir. Zaten, bu nedenle Patent Ofisi, ampulün patenti William Wallace’a ait olduÄŸu gerekçesiyle Edison’un patentini 6 yıl onaylamaz. 1878’de William E. Sawyer’in yaptığı 500 mum gücündeki ark lambasından etkilenen Edison, bundan daha güvenli olan ve daha ucuz bir yöntemle çalışan yeni bir elektrik lambasını geliÅŸtirme çalışmasına giriÅŸir. Bu amaçla, iÅŸ adamlarının parasal desteÄŸini saÄŸlar ve Edison Electric Light Company’i kurar. Oksijenle yanan elektrik arkı yerine, havası boÅŸaltılmış bir ortamda (vakum) ışık yayan ve düşük akımla çalışan bir ampul yapmayı tasarlar. Bu amaçla, 13 ay boyunca flaman olarak kullanabileceÄŸi bir metal tel yapmaya uÄŸraşır. Sonunda 21 Ekim 1879’da özel yüksek voltajlı elektrik üreteçlerinden elde ettiÄŸi akımla çalışan karbon flamanlı elektrik ampulünü halka tanıtır.

1883’te metal ile flaman arasına galvanometre baÄŸlayınca, metalden elektrik geçtiÄŸini bulur. Edison Etkisi denilen bu buluÅŸ sayesinde, diyot (akım doÄŸrultucu olarak kullanılan iki elektrotlu lamba) ve triyot (üç elektrotlu lamba) yapılır, bu da radyonun icadını kolaylaşır.

Elektrik, New York ÅŸehrinde 1870’lerin sonunda kullanılmaya baÅŸlar. Edison’un Pearl Caddesi’ndeki doÄŸru akım jeneratörü ise bir anda tekel haline gelir. New York ÅŸehrinin zenginleri, evlerine elektrik baÄŸlatmak için sıraya girer. 1884’te Nikola Tesla dünyanın en büyük elektrik mühendisi olarak gördüğü kahramanı Thomas Alva Edison’un yanında iÅŸe baÅŸlar. Kısa zaman sonra doÄŸru akım santralini iyileÅŸtirmek üzere görevlendirilir. Edison, bu iÅŸi baÅŸarırsa kendisine 50.000 dolar vermeyi vaat eder. Edison’un verdiÄŸi iÅŸi bitiren Tesla, 50.000 dolarlık ikramiyesini isteyince, Edison, o zamanlar göçmen olan Tesla’ya, o sözü ÅŸaka olarak söylendiÄŸini ve Tesla’nın tam bir Amerikalı olunca bu Amerikan ÅŸakasını anlayabileceÄŸini söyler. Tesla hemen istifa eder.

Kendisi de bir mucit olan George Westinghouse’a alternatif akımla ilgili geliştirdiği patentleri satmasıyla Tesla’nın hayatı ve şansı değişecek ve akım savaşları başlayacaktı. Tesla’nın geliştirdiği alternatif akım dinamoları, transformatörleri ve motorlarıyla elektriğin çok daha ucuz bir şekilde uzaklara aktarılabileceği anlaşılır. Bunların hayata geçirilmesi, Edison’un elektrik dağıtımındaki tekelinin kırılması demekti. Edison, alternatif akımı karalamak için bir propaganda savaşı başlatır. Tam bu sırada Edison’un karşısına iyi bir fırsat çıkar. Bir mahkum, elektrik verilerek idam edilmek istenir. Kullanılmış bir Westinghouse jeneratörüyle ilk elektrikli sandalye yapılır. Bu işlem sırasında alternatif akım kullanıldığı basına sızdırılır. Bu kampanya o kadar etkili olur ki, elektrikli sandalye ile idam Westinghouse’un ismiyle anılır olur. Ancak günümüzde bu mücadelenin galibi hala Tesla.

Nikola Tesla’nın Hayatı ve Buluşları isimli yazımızı da okumanızı öneriyoruz.

Ä°kinci eÅŸi Mina Miller ile

1885 yazında Boston’da bir müzik öğrencisi olan Mina Miller ile tanışır ve 1886’da evlenirler. Bu evliliÄŸinden de üç çocuÄŸu olur. 1887’de Menlo Park’tan New Jersey’deki West Orange’a taşınan Edison, burada önceki laboratuvarlarının on katı büyüklüğünde bir laboratuvar açar. 1889’da ilk filmi makinası olan kinetografı, sonra modem film makinalarının öncüsü olan kinetoskopu yapar.

1912’de kinetophone’u bulur, böylece sesli film yapımı mümkün hale gelir. Ãœlkede, film endüstrisi neredeyse tamamen Edison’un patentlerine dayanan iÅŸlemler ve aletler sayesinde kurulmuÅŸtur. Ä°ndüksiyon yoluyla iÅŸleyen bir telsiz telgraf sistemi icadıyla hareket halindeki trenlere mesaj gönderilebilir. 1895’de X ışınları Röntgen tarafından bulununca, Edison cam ustası Dally’ye X ışını tüpleri yaptırır ve fluoroskop’u (görüntüleme tekniÄŸi) icat eder, hastaneler cihazı beÄŸense de X ışınlarına maruz kalan camcı kanserden ölür. Edison çok üzülür ve X ışınları konusunda çalışmaktan vazgeçer.

Edison, Birinci Dünya Savaşı sırasında, ABD Donanma Danışma Kurulu’nun başına getirilir. Edison bu görevindeyken, ülkesi tarafından deniz savaşlarında kullanılan kırk çeşit buluş ortaya koyar. Diğer icatları olarak, Remington daktilo, tek hattan aynı anda çeşitli alıcılara mesaj göndermeye yarayan quadruple telgraf vericisi, daha sonra kopya makinası hâline gelen bir makina, elektrikli lokomotif, vanalı vites, 7 adet elektrik güç transmisyon patenti, demiryolu sinyal sistemi, cam yapım âleti (tabaka levhâ hâlinde), suni sıva, şarjlı galvanik piller, kompresörle kullanılabilen boyalar, yapım malzemeleri, renklerin çeşitlerini görmek için geliştirilmiş metodlar, el fenerleri, transmiterler (ısı, sıcaklık ve basınç gibi değerleri voltaj veya miliamper seviyesine dönüştürürler), alkali pil, radyo alıcıları, sentetik kauçuk sayılabilir.

Ancak bazı çalışmaları da başarısızlıkla sonuçlanır. 1907’de hazır beton döküm bina projesiyle, evlerin mobilyalarını ve piyanoyu bile betondan döker ama evler satılamayınca zarar eder. Mıknatısla demir ayırma tekniğini geliştirir ve demir oranı düşük madenlerden demir üretse de zarar eder. Oyuncakların içine sığan minik gramofonlar yapar, şarkı söyleyen bebekler üretir ama satamaz. En ileri görüşlü buluşu ise 1899’da geliştirdiği elektrikli araba bataryasıdır, bunun sayesinde elektrikli arabalar 100 mil gidebilir hale gelir. Fakat bu batarya çok ağır, kolay hasar görebilir ve oldukça pahalıdır. Ama kuşkusuz en ilgi çekici buluşu, 1920’de bir radyo programında ruhlarla konuşma olanağı veren cihaz üzerine çalıştığını söylemesi olur.

“EÄŸer kiÅŸiliÄŸimiz ölümden sonra da yaÅŸayabiliyorsa, dünyada kazandığımız bilgiyi, anıyı ve zekayı saklaması mümkün ve mantıklıdır. Bu nedenle, ölüm dediÄŸimiz olaydan sonra da kiÅŸiliÄŸimiz devam ediyorsa dünyada bıraktıklarımızla iliÅŸkiye geçmek isteyecektir. Bu kiÅŸiliÄŸin maddeyi de etkileyeceÄŸi düşüncesindeyim; bu mantık doÄŸruysa yeterince duyarlı bir alet yaparsam bu iliÅŸkiyi kaydedebilirim.”