Savaş, insanın yaratılışından beri varolan bir olgudur. Tarih boyunca yaşanan bütün maddi ve manevi gelişmeler, bilimsel ve ahlaki ilerlemeler, insanlar arasında süregelen savaşları yok etmeyi başaramamış; hatta gerek teknolojik gerekse fikrî bakımdan kuvvetlenmesine, yayılma alanı ve yıkım gücünü artırmasına sebep olmuştur. İnsanlık tarihini bir savaşlar tarihi olarak nitelendirmiş birçok düşünür, asker ve devlet adamı, savaşın ne olduğu, tarihi seyir içerisindeki yerini, toplumsal ve ekonomik döngü üzerindeki etkisini kaleme almışlardır.
Bu eserlerin başında, dünyanın en eski savaş stratejileri kitabı olarak bilinen, Sun Tzu’nun Savaş Sanatı (The Art of War) adlı eseri gelir. Çin klasiklerinden biri olan ve modern askeri stratejilerin hepsinin temelini oluşturduğu kabul edilen bu eserin, Çin’de M.Ö. 5. – 3. yüzyıllar arasında yaşanan “Savaşan Eyaletler” döneminde (Chou Hanedanı’nın parçalanma dönemi) yazıldığı bilinmektedir. Taocu felsefenin hâkim olduğu eserde savaş, devletler için hayati önem taşıyan bir konu, bir ölüm-kalım meselesi, hayata ya da yok oluşa giden yol olarak değerlendirilmekte ve bu sebepten onu derinlemesine incelemenin kaçınılmaz olduğu söylenmektedir.
Sun Tzu
Sun Tzu Wu (Sun Tzu, Sun Usta anlamına gelir ve Sunzi olarak da yazılır) Wu devletinde (Çin) yaşamış, general, filozof ve askeri stratejisttir. Doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmez. Kaynaklar Sun Tzu’nun yaşadığı zamanı genellikle M.Ö. 6. yüzyıl olarak kabul eder, kimi kaynaklar bu tarihi M.Ö. 545 – 470 aralığı olarak gösterir. Gerçek adının Sun Wu olduğu ve kuzeydeki güçlü Qi Beyliği’nde dünyaya geldiği bilinmektedir. Çin Ansiklopedisi’nde Sun Tzu’nun hayatı hakkındaki bilgiler şu şekildedir:
“Sun Wu, MÖ 551 yılında kral, prens ve derebeylerin birbiriyle savaştıkları İlkbahar ve Sonbahar döneminde dünyaya geldi. Qi Devleti’nde yaşayan Sun Wu, 19 yaşında Çin’in doğu kesimindeki Wu Devleti’ne geldi. Wu Devleti’nin başkenti Suzhou’nun varoşunda kendini tamamen askerlik kitabının yazılmasına adadı. Sun Wu, sonra Wu Devleti’nin veziri Wu Zixi tarafından Kral Wu’ya tavsiye edildi. Sun Wu, Kral Wu’ya hazırladığı askerlik ilmine dair 13 yazıyı sundu. Kral Wu, bunları okuduktan sonra övgü yağdırdı.”
Çin Askeri Müzesinde Sun Tzu tablosu
Kitabın yazıldığı dönem, Çin’in sürekli birbiriyle savaşan çok sayıda eyalete bölündüğü ve Çin tarihinde “Savaşan Eyaletler” dönemi olarak bilinmektedir. Savaşan Eyaletler’de çok sayıda kralın ortaya çıkmasıyla toplumsal düzenin korunmasına yönelik ağır ceza kanunlarına ağırlık verilmeye başlanır. İstihbarat, planlama, komuta ve idari usulleri kapsayan pratik öğretinin tutarlı bir stratejik teorisi olarak adlandırılan bu dönemde, Sun Tzu böyle bir doktrini ilk sunan kişi olur.
Antik Çin’in ilk dönemlerinde savaşlar, dört savaş arabası ve piyade askerlerle oldukça ucuza mal edilmekteydi. Ordu ise köylü/serflerin oluşturduğu, yeterince eğitim almamış askerlerden ve farklı soylu ailelere mensup yöneticilerden oluşuyordu. Savaşan Eyaletler dönem ile disiplinli, iyi eğitim almış askerler ve profesyonel subayların yönettiği büyük, daimi ordular kurulur. Personel ise hava tahmini, harita çizme, tünel/maden kazmayı planlayan mühendisler, karada ve suda hareketleri düzenleme, yangın çıkarma konusunda uzman kişilerden oluşur. Özetle bu ordular, bilimsel yönetim tekniklerini uygulayan profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen büyük işletmelerin kurulmasına benzer. Bu örgüt yapısı, Sun Tzu’nun savaş sanatını ve liderlik teorisini geliştirmesine yardımcı olur.
Sun Tzu heykeli, Yurihama, Tottori, Japonya
Bunun yanında, Sun Tzu’nun teorisini etkileyen farklı felsefi yaklaşımlarının doğduğu bir dönemdir. Sun Tzu’nun yaşadığı ilkbahar-sonbahar dönemi, aynı zamanda “101 Düşünce Okulu Dönemi” olarak da bilinir. Bu dönemdeki felsefi gruplarından biri de Fetihçiler idi. Onlar “Madem dünyada bir kaos var, o zaman dünyanın kontrolünü ele geçirmeli ve yönetmeliyiz” anlayışına sahiptiler. Bu dönemde krallar, rekabet üstünlüğü kazanmak için askeri stratejilerde uzmanlaşmış farklı düşünce okullarının kurulmasını cesaretlendirmişlerdir.
Sun Tzu’nun etkilediği temel düşünce okulları Konfüçyanizm, Taoizm ve Yasallıktır. Konfüçyüsçü düşünce, yardımseverlik, doğruluk, uygunluk ve bilgelik kavramlarına odaklanır ki; Sun Tzu Savaş Sanatı’nda, liderliğin, stratejinin tanımlanması ve değerlendirilmesinde kullanmıştır. Taoist düşüncenin ise, ying-yang birbiriyle çelişen güçler ve savaşta beş elementin (ateş, toprak, ağaç/tahta, su ve metal) öneminin anlaşılması konusunda bir etkisi vardır. Temel unsurları kanun (fa), otorite (shi) ve taktik (shu) olan yasallık ise, Sun Tzu’nun stratejik liderlik ve taktiklerinin temel unsurlarını oluşturmaktadır.
Savaş Sanatı (M.Ö 5. yy)
M.Ö. 5. yüzyılda Çin’de yazılmış bir askeri strateji kitabı olan Savaş Sanatı, aslında Çin’de eski dönemlerden beri kullanılan savaş teknikleri üzerine Sun Tzu’nun yaptığı sohbetlerin bir araya getirildiği bir eserdir. Kitap 13 bölümden oluşur ve her bölüm savaşla ilgili bir konuyu ele alır. Devlet yönetimi ile Taoculuğu kaynaştıran ve genel olarak askeri strateji ve savaş taktiklerini temel alan bu yapıt, bir yandan askeri stratejinin başyapıtı olarak kabul edilirken; bir yandan da askeri konular dışında, iş ve hukuk dünyasında da etkili bir kaynak olarak kabul edilmiştir.
Sun Wu, doğduğu Qi eyaletini terk edip Wu Krallığı’na gider. Burada, zarif saray kadınlarını bile savaş konusunda eğitebilmesiyle kralın gözüne girer. Wu ordularını güçlendirip, batıdaki rakip Chu eyaletini tehdit eder hale getirir. Sima Qian, M.Ö. 1. yüzyılda kaleme aldığı Büyük Tarihçi’nin Kayıtları adlı eserinde, Sun Wu tarafından askeri bir metin yazıldığı ve bu metnin Wu kralı Helu tarafından okunup çalışıldığını anlatır.
Sun Tzu sarayda kadınları eğitirken
Sun Tzu’nun Savaş Sanatı incelendiğinde, her şeyden önce olanaklı olduğu ölçüde savaşmaktan kaçınmayı önerdiği görülür. Ona göre savaşmadan kazanmak en iyi strateji olup, liderliğin en hayran olunacak biçimi olarak kabul edilir. Sun Tzu’ya göre savaşmanın çeşitli biçimleri vardır:
“En usta komutan, düşmanın planlarını boşa çıkarır. Ondan daha az deneyimlisi, düşmanın destekçilerini yok eder. Daha sonra geleni, düşmanın askeri güçlerine saldırır. En kötü komutan ise surlarla çevrili kentleri kuşatmaya kalkar.”
Eğer savaş kararı alınacaksa, sürat, maliyet ve ganimetin paylaşılması, savaşın sonucunu belirleyen önemli unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Savaş Sanatı’nın girişinde yer aldığı gibi “Savaş, bir ülkenin varlığını devam ettirmesinde hayati önem taşır. Bu bir ölüm-kalım meselesi olup tam anlamıyla planlanması gerekmektedir.” Sun Tzu prensiplerinin en önemli unsurlarından olan bu görüş, sağduyu ve planlamaya vurgu yapmaktadır.
Sun Tzu
Komutanın temel özellikleri, Sun Tzu için büyük bir önem taşımaktadır. İyi bir lider yoksa, askerde disiplin ve yönlendirme eksikliği olur ve savaşma şevkini kaybeder. Sun Tzu’ya göre iyi bir komutan beş temel yeteneğe sahip olmalıdır: “Bilgelik, içtenlik, cesaret, adil olmak ve katılık.” Bilgelik, durumları değerlendirme, değişen koşulları gözlemleme ve onlara uyum sağlama yeteneğidir. İçtenlik, astların güvenini kazanma ile ilgidir. Sun Tzu’un adil olma anlayışı askere karşı derin bir ilgiyi içerir. Onların sorunlarını anlama ve onların refahı ile ilgilenmeye vurgu yapmaktadır. Cesaret, komutanın cesur, kararlı ve tereddüt etmeden fırsatlardan yararlanmasını gerektirir. Katılık ise disiplin uygulamasıyla ilgili olup birliklerin emre itaatsizlik yapmasına engel olmak için cezaların belirlenmesini içermektedir.
Sun Tzu iyi bir komutanın özelliklerini belirttiği gibi, bir komutanı felakete sürükleyecek beş olumsuz özelliği de şu şekilde sıralamıştır:
“Dikkatsizse öldürülür.
Korkaklık esarete neden olur.
Aceleci ise çabuk provoke edilir.
Gurura aşırı düşkünlük utanmaya götürür.
Adamlarına aşırı düşkünlük; endişe ve tereddüde götürür.”
Savaş Sanatı’nın Jean Joseph Marie Amiot’un 1772 baskısından orijinal sayfalar
Sun Tzu’ya göre “Kendisini ve düşmanını bilen, yüzlerce savaşa girse bile yenilme tehlikesi yoktur. Kendini bilen ama düşmanını bilmeyen yenebilir de yenilebilir de. Ancak ne kendisini ne de düşmanını bilmeyen her savaşta yenilmeye mahkûmdur.”
Sun Tzu, iklim kavramıyla mevsimleri, havayı, sıcaklığı, günleri ve geceleri kasteder. İklimsel koşullar, askeri koşulların kontrol edilemeyen unsurlarıdır. Ancak bilge bir komutan, savaş için en uygun zamanı belirleyerek kötü hava koşullarını, düşmanları için nasıl dezavantaja dönüştüreceğini bilir.
“Her savaş aldatmaca üzerine kuruludur. Bu nedenle, saldırabilecek güçteyken acizmiş gibi gözükmemeli; güçlerimizi harekete geçirirken, hareketsizmiş gibi durmalı; düşmanı yakınındayken uzakta, uzaktayken yakında olduğumuza inandırmalıyız. Düşmanı kızdırmak için yemler sun. Kargaşa içindeymiş gibi görün ve onu yok et. Eğer düşman her cephesini güvenlik altına almışsa, onun saldırısına hazır ol. Eğer senden çok daha büyük bir güce sahipse ondan kaç. Eğer rakibin çabuk sinirlenen mizaçtaysa, onu kızdırmaya çalış. Zayıf gibi görün ki kibri büyüsün. Eğer dinlenmeye çalışıyorsa, ona rahat verme. Eğer güçleri birlik içindeyse, onları böl. Ona hazır olmadığı yerden saldır, ummadığı yerden karşısına çık. Zafere götüren bu askeri yöntemler önceden açığa vurulmamalıdır.”
Askeri stratejist Sun Bin
Savaş Sanatı ilk olarak 1772’de Fransızca’ya Cizvit Jean Joseph Marie Amiot tarafından çevrilmiş, daha sonra İngiliz subay Everard Ferguson Calthrop tarafından 1905’te kısmi bir çeviri denemesi yapılmıştır. İlk açıklamalı İngilizce çeviri ise 1910 yılında Lionel Giles tarafından gerçekleştirilmiştir. Mao Zedong, General Võ Nguyên Giáp, General Douglas MacArthur ve Japon İmparatorluğu liderleri bu eserden ilham almışlardır.
Ünlü stratejist, şair ve kumandan Cao Cao, Savaş Sanatı hakkında bilinen ilk yorumu kaleme almıştır. Cao’nun yazdığı giriş yazısından metni elden geçirdiği ve bazı bölümleri çıkardığı anlaşılır; ancak yaptığı değişikliklerin boyutu belli değildir. Savaş Sanatı, Çin kraliyet tarihçelerinin bibliyografik kataloglarında sürekli yer almıştır; fakat bu kataloglarda eserin bölümleri ve boyutları hakkındaki bilgiler büyük farklılıklar gösterir.
Orhun Yazıtları
Çinli yazar, filozof Liang Qichao, metnin aslında M.Ö. 4. yüzyılda Sun Wu’nun soyundan geldiği düşünülen Sun Bin tarafından yazıldığını öne sürmüştür. Uzun yıllar Sun Wu’nun varlığı sorgulanmıştır. Bunun temel nedeni, o dönem tarihçisi Zuo Qiuming’in, İlkbahar ve Sonbahar Dönemi Tarihi Olayları adlı eserinde adının geçmemesidir. Sima Qian’ın Büyük Tarihçi’nin Kayıtları adlı eserinden önce Sun Wu ismine rastlanmamaktadır. Bu yüzden de Sun Wu’nun gezgin savaşçı anlamına gelen bir takma ad olduğu düşünülmüştür. Buna karşın Sun Bin, askeri konularda tanınan gerçek bir kişiliktir ve belki de sadece efsane olan Sun Tzu’nun ortaya çıkmasına ilham olmuştur.
Bunun yanında, Türk yazı dilinin en eski ürünlerinden olan ve sadece edebi bir metin ya da tarihi bir belge olarak değil; aynı zamanda ilk askeri stratejik metinlerimiz olarak değerlendirilen Orhun yazıtları ile Savaş Sanatı metninin örtüştüğü pek çok nokta bulunur. Bu örtüşme, Göktürkler ile Çin’in arasındaki kültürel ilişkiyi göstermesi bakımından önemlidir.
Kaynak
Kutadgu Bilig’e Göre Türk Savaş Sanatı, Sun Tzu – Savaş Sanatı, Küçük Balık Büyük Balığı Yutabilir mi? Rekabet Stratejilerinin Anlaşılmasında Sun Tzu’nun Savaş Sanatı Taktiklerinden Dersler, Sun Zi’nin Savaş Sanatı ile Orhun Yazıtları Arasındaki İlişki Üzerine
