Spider-Man, X-Men, Iron Man, Thor, Hulk, Black Widow, Fantastik Dörtlü, Kara Panter, Daredevil, Doktor Strange, Scarlet Witch, ve Ant-Man gibi çok sayıda popüler süper kahramanın yaratıcısı Stanley Martin Lieber, bilinen adıyla Stan Lee, New York’ta Romen-Yahudi kökenli bir ailede 28 Aralık 1922’de dünyaya gelir.
Ailesinin ekonomik durumu iyi değildir, bu nedenle okulla beraber haber servisinde ölüm ilanları yazmak, Ulusal Tüberküloz Merkezi’nin basın bültenlerini oluşturmak, ofislere sandviç taşımak, bir pantolon üreticisinde ofis boyluk ve Broadway’deki Rivoli Theater’da yer göstericiliği gibi yarı zamanlı işlerde çalışır.
1939 yılında liseden mezun olduktan sonra, amcası Robbie Solomon’un yönlendirmesi ve şirketin yayıncısı kuzeni Martin Goodman sayesinde, daha sonra Marvel Comics’e (çizgi roman yayımcısı şirket) dönüşen Timely Comics’te asistan olarak göreve başlar.
Stanley, başlangıçta ofis de her türlü işi yapan biridir. Alt kattan öğle yemeği taşımak, mürekkep kullanan yazarların mürekkeplerini doldurmak, bitmiş sayfalardaki kalem izlerini silmek gibi çok farklı işler yapar.
Annesi Celia, babası Jack ve kardeşi Larry ile
1941 yılında 19 yaşında, Kaptan Amerika Hainin İntikamını Önledi başlıklı ilk çizgi romanını Stan Lee adıyla çıkarır. Stan Martin, S.T. Anley gibi isimleri kullansa da, bundan sonraki işlerinde Stan Lee ismini kullanmaya devam eder. Birkaç ay sonra Destroyer adlı karakterin yaratılmasında yardımcı rol üstlenir. Çizgi romanın altın çağı olarak olarak nitelendirilen bu dönemde aralarında Jack Frost ve Father Time gibi kahramanlar yaratan Lee, 1942 yılında Amerikan Ordusu’na katılır.
Stan Lee, orduda telgraf direklerinin ve diğer iletişim ekipmanlarının onarıldığı Signal Corps’ta (ABD ordusunun iletişim ve bilgi sistemlerini oluşturan ve yöneten dalı) görev yapar. Daha sonra, kılavuzlar, sloganlar, senaryolar ve ayrıca çizgi film yazdığı Eğitim Filmleri Bölümü’ne geçer. Üç yıl kaldığı orduda, yalnızca 9 kişiye verilen “Oyun Yazarı” unvanı verilir.
Stan Lee, 1946’da model ve oyuncu Joan Clayton Boocock ile 5 Aralık 1947’de evlenir.
1950’li yılların ortalarına kadar Atlas Comics (Marvel Comics’in çizgi roman bölümü) için aşk, komedi, bilim kurgu ve korku hikayeleri yazan Lee, yaptığı işlerden sıkılır, hatta çizgi roman dünyasını tamamen bırakmayı bile düşünür. Aynı dönemde çizgi roman yayımcısı DC Comics’i yöneten Julius Schwartz, sevilen karakteri Flash’a, Amerika Adalet Ligi adını verdiği ve içinde Superman, Batman, Wonder Woman, Flash, Green Lantern, Aquaman ve Martian Manhunter’ın da bulunduğu yeni süper kahramanlar ekler, büyük başarı elde eder. Amerika Adalet Ligi ile rekabet edebilmek için Martin Goodman, Stan Lee’yi görevlendirir.
Yaptığı işlerden sıkıldığını gören karısı, kaybedecek bir şeyi olmadığını söyleyip, Stan Lee’yi içinden geldiği gibi davranmaya teşvik ederek çizgi kahramanlar dünyasının bu kadar renkli olmasına, yepyeni bir boyut kazanmasına neden olacaktır. Lee’nin kahramanlarından öncekiler, hep kusursuz ve insani özellikleri olmayan karakterlerdir. Örneğin, Süperman o kadar güçlüdür ki, kimse ona karşı koyamaz; Batman gizli bir milyonerdir. Oysa Lee, yarattığı kahramanlara o güne dek hiç rastlanmayan insani eksiklikler ve kusurlar ilave eder. Her ne kadar çizgi romanların vazgeçilmez unsuru fantastik öğelerle süslenen müthiş güçlere sahip olsalar da, sinirli, kibirli, aç gözlü, duygusaldılar aynı zamanda. Kendi kendileriyle çatışan, faturalarını ödemekte zorluk çeken, kızları etkilemeye çalışan, hatta bazen fiziksel engellere sahip karakterler bile yaratır.
Marvel Filmleri Denince İzlenmesi Gereken Filmler yazımızı da okumanızı öneriyoruz.
Solda Fantastik Dörtlü, sağda Avengers
Lee’nin ilk kahramanları, çizerinin Jack Kirby olduğu Fantastik Dörtlü’dür. 1961 yılında yayınlanan ve beklenenin çok üstünde bir başarı sağlayan kahramanları, 1962 yılında Incredible Hulk, aynı yıl Thor ve Spider-Man izler. Nisan 1963’te ömrünü adalet dağıtmaya adayan milyarder işadamı Tony Stark ve Iron Man’i, Temmuz’da mistik güçlere sahip bilim adamı Doktor Strange’i, Eylül’de her biri farklı güçlere sahip mutantlardan oluşan dev takım X-Men’i yayınlar. 1964 yılında ise doğu sporlarında uzmanlaşmış mükemmel fizik kondisyona sahip akrobat üyesi Daredevil ortaya çıkar. Stan Lee, bu kahramanlarını Jack Kirby ve Steve Ditko’nun çizimleriyle yaratır.
Stan Lee’nin çizgi romanlarına, kendisini mutlaka arka plan karakterlerden biri olarak yerleştirir. Bunun yanında çizgi romanların kapağına yazılan yazar ve çizerlerin dışında, çinileyen, renklendiren, konuşma balonlarını yazan çalışanların adlarını da ekleyerek ekipte yer alan isimlerin okur tarafından tanınmasını sağlar.
Lee, karakterlerinin başrol oynadığı her filmde de yan rollerden birinde görünmeyi bir gelenek haline getirir. Bunun yanında Lee’nin süper kahramanlarının filmlerinin tümünde cameoları da yer alır. Cameo, sinema gibi görselliğe dayalı sanatsal yapımlarda, çok ünlü bir kimsenin kısacık bir anda görülmesi veya duyulmasıdır. Cameolarda yer alan ünlüler, genellikle herhangi bir karakter ismi almadan veya bizzat kendileri olarak görülürler.
Çok üretken ve disiplinli birisi olan Lee, Marvel Comics’te editör, sanat yönetmeni ve baş senarist olarak, her hafta en az iki, bazen beş çizgi roman senaryosu, bazı kahramanlar için günlük gazetelerde yayınlanan kısa hikayeler, radyo ve televizyon için de kısa senaryolar yazar.
Stan Lee’nin en önemli kahramanlarından olan ve bir gazete için hazırladığı ancak insanların örümcekten korkacağı düşünülerek tutmayacağı da düşünülen Spider-Man, o kadar beğenilir ki, gelmiş geçmiş en başarılı çizgi roman ünvanını kazanır. Halasıyla birlikte yaşayan, ergenlik sorunlarını aşamamış, sevgilisi Mary Jane’e bir türlü açılamayan utangaç Peter Parker, Daily Bugle Gazetesi’nde foto muhabiri olarak çalışır; gecelerini ise şehrin karanlık caddelerinde duvarlarda gezip asayişi sağlar. Daily Bugle’nin bir dediği bir dediğini tutmayan aksi baş editörü Jonah Jameson ise, Stan Lee’in çizgi dünyasındaki izdüşümüdür aslında.
2002 yılı yapımı olan Spider-Man filminde Peter Parker’ı canlandıran Tobey Maguire, çizgi romandakine göre daha içine kapanık bir portre çizer. Filmde bir patlama esnasında taşlardan kaçarken cameo yapan Lee, bu filmden sonra Akademi’nin Bilimkurgu-Korku-Fantezi dalında Ömür Boyu Kariyer Ödülü alır. Serinin devamı 2004 yılında beyazperdeye gelir; 2007 tarihli Spider-Man 3 ise Sam Raimi’nin yönetmenliğinde Kirsten Dunst ve Tobey Maguire’ın başrollerde olduğu serinin son filmi olur.
Marc Webb’in yönettiği ve başrollerini Andrew Garfield ve Emma Stone’un paylaştığı 2012 tarihli The Amazing Spider-Man ve devamı olan 2014 yılı yapımı The Amazing Spider-Man 2 de izleyicinin beğenisini kazanır.
2016 tarihli Captain America: Civil War’da Spider-Man’i, çizgi roman fanlarının çok beğendiği bir performansla canlandıran Tom Holland, 2017 yılında Spider-Man Homecoming filminde bu kez başroldedir. Avengers Infinity War’da da rol alan Holland, 2019 yılında Avengers Endgame’de de Spider-Man olarak karşımıza çıkar.
Stan Lee’nin diğer bir kahramanı ise Iron Man’dir. Zengin Amerikalı iş adamı, teknoloji dehası bilim insanı ve playboy Anthony Edward Stark’ın (yaygın adıyla Tony) dünyayı yok edebilecek güçte bir silah yapmaya zorlanmak üzere kaçırıldığı sırada göğüs kafesinden aldığı ölümcül darbe, yaşamının geri kalanını, bir enerji çekirdeği ile yaşamak zorunda bırakır. Evini, laboratuvarını ve dilediğince göklerde süzülmesini sağlayan yenilmezlik zırhlarını, yapay zekaya sahip bilgisayarı yönetir. Stark Industries’e bağlı tüm şirketleri ve finansal durumuyla eşi Pepper ilgilenir. Alaycı, empatiden yoksun, kendini beğenmiş Stark ise sadece araştırmalarıyla ilgilenir. Koruyucu zırhını giydiğinde yenilmez Iron Man’e dönüşür.
Soğuk Savaş döneminde yaratıldığı için Amerikan teknolojisi ve endüstrisinin komünizm karşısındaki gücünü gösterme amacı da taşıyan Iron Man, zamanla çağa uyum sağlar. Yenilmezler Takımı’nın kurucusu olan Stark, pek çok kez beyazperdeye uyarlanır. Iron Man’in popüler olmasını sağlayan oyuncu ise Robert Downey Jr.’dir. 2008 yılı yapımı Iron Man filminin yakaladığı kayda değer gişe başarısı ardından, 2008 tarihli Incredible Hulk’ta cameo yapan Robert Downey Jr., 2010 tarihli Iron Man 2 ve 2013 tarihli Iron Man 3’te de popülerliğini korur. Avengers serisinin tüm filmlerinde başrolü koruyan Iron Man, 2017 yılında Spider-Man: Homecoming’de de yine Robert Downey Jr. tarafından canlandırılır.
Dünyanın en üstün zekalarından biri olarak kabul edilen, biyoloji, kimya, mühendislik ve fizyoloji alanındaki eğitim ve birikimlerinin yanında nükleer fizik üzerine de doktora yapmış, gelişmiş teknoloji ürünleri hazırlayan ve her şeyi durdurabilen güç alanları sağlayan ve insanları başka mekana ışınlayabilen cihazlar tasarlayan bir bilim adamıdır Dr. Bruce Banner. Ordu, Kaptan Amerika’yı süper güçlü yapan süper asker projesini yeniden başlatır; Bruce Banner’ı kandırıp onu radyasyon kalkanı yaptığına inandırırlar. Bruce Banner teorisinden o kadar emindir ki, bunu üstünde dener.
Radyasyon onu öldürmez, fakat Hulk’a dönüştürür. Hulk’ın sahip olduğu sınırsız fiziksel güç, “Ne kadar kızgın o kadar güçlü” şeklinde sık sık dile getirilen ve Bruce Banner’ın başta öfke olmak üzere çeşitli duygusal değişimlerine bağlıdır. Hulk, güneş sıcaklığına denk sıcaklıklardan, nükleer patlamalara ve gezegenleri parçalayan çarpmalardan oluşacak yaralanma ve hasarlara karşı büyük bir dirence sahiptir. Bunun yanında yüksek kalibreli silahlarla yapılacak yaylım ateşi ilerlemesini ancak bir miktar yavaşlatabilir. Bu özelliği çizgi romanda olmasa da film ve animasyonlarında sıkça kullanılır.
Beyazperdede 1978, 1988 ve 1989 yıllarında Bill Bixby tarafından canlandırılan Hulk, 2003 yılında Eric Bana, 2008 yılında ise Edward Norton ile yeniden aktarılır. 2008 tarihli The Incredible Hulk filminde, Edward Norton’un yanı sıra, Liv Tyler ve Robert Downey Jr. gibi yıldızlar da yer alır. 2008 tarihinden sonra Hulk, beyazperdede Avengers takımının bir bireyi olarak yer alır. Hulk karakterinin beyazperdedeki popülaritesini zirveye çıkaran oyuncu, ilk kez 2012 yılı yapımı Avengers Assemble’da Yeşil Dev’i canlandıran Mark Ruffalo ile olur. 2013 yılında Iron Man 3, üç yıl sonra Avengers: Age of Ultron, 2017 tarihinde Thor: Ragnarok ve son olarak 2018 yılında Avengers: Infinity War yapımlarında Hulk olarak izleyici karşısına çıkan Ruffalo, 2019 yılında vizyona giren Avengers: End Game kadrosunda da yer alır.
Avengers ya da diğer bir bilinen adıyla Yenilmezler, birçok süper kahramandan oluşuyor. Temel olarak 6 kişiden oluşur; ekibin yetenekli casusu Black Widow (Natasha Romanoff), 2. Dünya Savaşı efsanesi Captain America (Steve Rogers), silah ve ok ustası Hawkeye (Clint Barton), günümüzün en dahi sanayicisinin şövalyeye dönmüş hali Iron Man (Tony Stark), ne yapacağı kestirilemeyen dünyanın en güçlü yaratığı Hulk (Bruce Banner) ve Asgard’ın en büyük savaşçısı, gök gürültüsü tanrısı Thor’dan oluşmaktadır. Zaman içerisinde bu gruba bir sürü kişi katılmıştır. Wanda Maximoff, Vision, Peter Parker gibi, bu karakterlerin neredeyse hepsi Stan Lee tarafından yaratılmıştır.
2005 tarihli Fantastik Dörtlü filminde Stan Lee’nin, Willie Lumpkin adında postacı karakteriyle yaptığı cameo
1971 yılında, ABD Sağlık ve Eğitim Enstitüsü, Stan Lee’nin uyuşturucunun zararlarıyla ilgili bir çalışma yapmasını ister. Stan Lee, Spider Man’in üç fasikülünü uyuşturucunun zararlarına ayırır, fakat Comics Code adındaki kuruluş, çizgi romanlarda uyuşturucu maddelerin gösterilemeyeceğini gerekçe göstererek, ABD’deki çizgi romanlarda bulunan Comics Code Authority-CCA damgasını kullandırmaz. Comics Code Authority-CCA, ABD’de yayımlanan çizgi romanların içeriği onaylandığı zaman kapağına basılan logodur.
Stan Lee yasağa rağmen, CCA etiketi olmadan çizgi romanları okurla buluşturur. Satışlar o kadar yüksektir ki, Comics Code geri adım atar. Lee, 1972 yılında Marvel’den ayrılır, ama fahri başkanı olarak görevini sürdürür. 1980’li yıllara gelince, Stan Lee, California’da Marvel’in TV şovları ile sinema uyarlamalarının sorumlusu olur; editörlüğe ve çizgi roman senaryoları yazmaya devam eder.
1990 yılında tanıştığı bir avukatın yönlendirmesi ile Marvel ile pazarlık masasına oturan Lee, serbest çalışabilmesini sağlayacak bir kontrata imza atar ve Stan Lee Media adıyla bir şirket kurar. İnternet üzerinde süper kahramanlarla ilgili prodüksiyonlar yapar, ancak şirketinin 2001 yılında batması ve avukatının da Brezilya’ya kaçması ile iflas eder.
Bu dönemde Marvel Comics’in en büyük rakibi DC Comics için Just Imagine (Sadece Hayal Et) adıyla bir seri hazırlar ve Süperman, Batman, Flash gibi ünlü karakterlerine yeni bir bakış açısı kazandırır.
2006 yılında Marvel, Stan Lee’nin şirketteki 65. yılı şerefine bir dizi yeni çizgi romanı piyasaya çıkartır. Lee’nin yarattığı Spider-Man, Silver Surfer (Gümüş Sörfçü), D.R. Doom gibi klasik karakterlerin yine onun kendi çizgi karakterleriyle bir arada yer aldığı seri çok sevilir.
Stan Lee ve Daniel Browning Smith’in birlikte sundukları 2010 tarihli Stan Lee’nin Süper İnsanları, çizgi romanlarda gördüğümüz insanüstü güçlere sahip olan insanlara benzeyen kişileri tanıtan bir dizidir. Türkiye’de 2013 Eylül’ünde yayınlanır.
Stan Lee ve neredeyse 70 yıl evli kaldığı eşinin iki çocukları dünyaya gelir. Eşi Joan 6 Temmuz 2017’de ölür; Stan Lee ise 12 Kasım 2018’de 95 yaşında yaşama veda eder.
Kaynak
Three Ways Stan Lee and Jack Kirby’s Fantastic Four Laid the Blueprint For Our Superhero-Centric World, Stan Lee Universe, Interviews with and mementos from “THE MAN” who changed comics and pop culture, Kartonsan Karton Sanayi ve Ticaret A.Ş. – 2019/01, Yarattığı Süper Kahramanlarla Ölümsüz Olan Adam: Stan Lee’nin Ardından
