United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), Birleşmiş Milletler’in özel bir kurumu olarak, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu adıyla, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 16 Kasım 1945’te Londra’da 44 ülkenin katılımı ile kurulmuştur. Türkiye, UNESCO’nun kuruluş sözleşmesini onaylayan ilk 10 devletten biridir ve ülkemiz bu sözleşmeyi 20 Mayıs 1946 tarihinde imzalamıştır.
Merkezi Paris’te bulunan UNESCO’ya 2012 yılı itibariyle 195 devlet üyedir ve 8 devlet ise UNESCO’ya üye olmamakla birlikte ortak çalışmalar yürütmektedirler. UNESCO, yürüttüğü çalışmaları için gerekli olan finansal kaynaklarını üye devletlerin iki yılda bir ödedikleri aidattan sağlamaktadır. Bu bütçe dışında, Birleşmiş Milletler Özel Fonu başta olmak üzere birçok uluslararası örgüt ve kurumun sağladığı bağış ve ödenekler UNESCO’nun anapara kaynaklarıdır.
UNESCO’nun kuruluş amacı, Birleşmiş Milletler’in (BM) Anayasası’nda belirtildiği gibi, ırk, cins, dil ve din ayrımı yapmaksızın herkes için insan hakları ve temel hürriyetlere evrensel saygıyı sağlamak, bunun için eğitim, bilim ve kültür yoluyla devletler arasındaki işbirliğini geliştirmek, bu yoldan barışın ve güvenliğin korunmasına katkıda bulunmaktır.
UNESCO’nun çalışmalarını yürütmesini sağlayan üç farklı organı vardır:
1. Genel Konferans: Üye devletlerin temsilcilerinden oluşan Genel Konferans iki yılda bir toplanmaktadır. Genel Konferans, kurumun en üst organıdır. Yürütme Konseyi üyeleri ile Genel Direktörü seçer, UNESCO’nun çalışma programlarını kabul eder ve bütçesini belirler. Genel Konferans 1946 – 1953 yılları arasında her yıl toplanmışken, 1954’ten bu yana iki yılda bir toplanmaktadır.
2. Yürütme Konseyi: Yürütme Konseyi, Genel Konferans’a katılan ülke temsilcileri arasından dört yıl için seçilen 58 üyeden oluşur. UNESCO Yürütme Konseyi’ne şimdiye kadar ülkemizden birçok sanat, bilim ve siyaset insanı seçilmiştir. 1946 – 1949 yılları arasında ülkemiz adına Reşat Nuri Güntekin, 1949 – 1951’de Ahmet Kutsi Tecer, 1958 – 1966 yılları arasında Prof. Dr. Bedrettin Tuncel seçilmişlerdir. Prof. Tuncel ayrıca 1964 yılı sonunda UNESCO Yürütme Konseyi Başkan Vekili olmuş, 1966 yılı sonunda ise UNESCO’nun 20. yıldönümünde, iki yıl için UNESCO Genel Konferansı Başkanı seçilmiştir.
3. Sekreterlik: UNESCO Sekreterliği, Genel Konferans’a katılan temsilciler tarafından altı yıl için seçilen Genel Direktör’ün yönetimi altında çalışır. UNESCO Sekreterliği, eğitim, bilim, kültür ve iletişim bölümlerine ayrılmıştır. Sekreterliğin başlıca görevi, iki yıllık UNESCO programlarının uygulanması için gerekli bütün teknik çalışmaları yapmak, tedbirleri almaktır.
Yukarıda sayılan organlar dışında, UNESCO onlarca farklı alana dağılan çalışmalarını, bünyesinde bulunan komisyon, komite ve uzmanlar ve üye devletlerin kurumları aracılığı ile yürütmektedir. Örneğin, UNESCO’nun eğitim, bilim ve kültür alanlarındaki amaçları, kendisine üye olan her devlette kurulan Milli Komisyonlar aracılığı ile gerçekleştirilir. Milli Komisyonlar ayrıca yerelde yürütülen çalışmaları bilimsel ve teknik açılardan desteklemekte, ülke çapında veya belirli bölgelere yönelik bilinçlendirme, tanıtım ve eğitim programları da yürütmektedirler.
UNESCO, insan hakları, özgür basın, herkes için eğitim imkanlarının eşit ve etik şekilde sağlanması, küresel ısınma, depremle mücadele, su ve orman havzalarının korunması, kültürel endüstriler ve kalkınma, kültür varlıklarının korunması ve yaşatılması, dijital medya ve telif hakları vb. farklı alanlara dağılan çalışmalar yürütmektedir. UNESCO, tüm çalışmalarında kırsal-kentsel, kadın-erkek, çağdaş-geleneksel gibi kavramsal ayırımlardan ziyade, insanların ve toplumların ihtiyaçları doğrultusunda ve engelli veya kısıtlılara da öncelik veren kültürel, bilimsel ve eğitsel faaliyetlere öncelik vermektedir.
Eğitim, bilim ve kültürel zenginliklerin sağladığı refah ve kaynaklardan toplumun her seviyesinin mümkün olduğu kadar eşit şekilde faydalanması ve sahip olunan kültürel değerlerden toplumun her kesiminin mümkün olduğu kadar eşit şekilde sahiplenerek keyif almasını amaçlayan UNESCO, toplumsal kesimlere erişmek için ulusal yönetimlerden, kurumlardan ve uzmanlardan destek almaktadır. Yürüttüğü her bir çalışmayı uluslararası hoşgörü ve paylaşımın artırılması için bir fırsat olarak gören UNESCO, çalışmalarını mümkün olduğu kadar farklı milletin katılımı ve işbirliği ile yürütmeye çalışmaktadır.
UNESCO, ayrıca tüm ulusların kültür ve bilim dünyasına yaptığı katkıları ön plana çıkaramaya çalışmaktadır. Bu sayede, her bir toplumun bilim ve kültür alanındaki zenginliklerini diğer dünya toplumları ile paylaşmalarını, onlara tanıtmalarını ve oluşacak bilgi akışı ile dünya genelinde hoşgörü ve refah ortamının sağlanması amaçlanmaktadır.
UNESCO, toplumların geleneksel zanaatlarının kaybolmaması için eğitim kampanyaları düzenlenmesi, okuma yazma kursları açılması, deprem ve tsunami için erken uyarı sistemi geliştirilmesi vb. farklı çalışmaları yürütürken, diğer yandan devletlerin telif haklarından, engelli eğitimine, tarih varlıklarının yasadışı yollardan kaçırılmasının engellenmesinden, yok olan dillerin korunmasına kadar birçok farklı konuda uluslararası anlaşma düzenlemektedir. Bu anlaşmaları tüm ülkelerin imzalaması ve kendi ülkelerinde uygulaması için kamuoyu da oluşturmaktadır.
Bizlerin UNESCO Dünya Miras Listesi olarak bildiği liste başta olmak üzere, birçok liste ve program ise yine UNESCO’nun imzaya açtığı uluslararası anlaşmalara dayanarak oluşturulmaktadır. Bu programlara adını yazdırmak isteyen ülkeler, kendi ülkelerinde yaptıkları proje ve çalışmalarda uluslararası standartları yakalamaya çalışmakta ve ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışmaktadırlar. Bu sayede, UNESCO’nun amaçladığı billimsel, kültürel ve eğitsel kapasiteler gelişmektedir.
Kaynak
Unesco Nedir?
