Menu

Salvador Dali Eserleri ve Analizleri



20. yüzyılın en önemli sanatçılarından ve sürrealizm akımının en önemli temsilcisi olan Salvador Dalí’nin önemli resimlerinin analizini sizler için hazırladık.

Bu yazımıza ek olarak, Salvador Dalí ile ilgili hazırladığımız diğer yazıyı da okumanızı öneriyoruz: Salvador Dalí’nin Eserleri ve Hayatı

Salvador Dalí, Cadaqués manzarası yapmaktan hiç vazgeçemez. İspanya-Fransa sınırına birkaç kilometre uzaklıkta Pireneler’in eteğindeki Cadaquès, şirin bir Akdeniz kasabasıdır. Dalí ailesinin yaz tatillerini geçirdiği ev buradadır. Sonraki yıllarda Dalí, Buñuel’den Garcia Lorca’ya, Aragon’dan Picasso’ya kadar arkadaşlarını bu küçük sahil kasabasına davet eder. Hatta Gala ile de burada tanışır.

1927 yazında Dalí’nin yakın arkadaşı Paul Éluard, Gala adını verdiği Rus karısı Helena ve kızı Cecile ile Cadaquès’e gelir. Dalí, Gala’ya aşık olur, yaz sonunda Éluard ve kızı Paris’e dönse de, Gala kalır ve birlikte yaşamaya başlarlar. Artık Dalí için bir aşık, bir arkadaş, esin perisi ve model olur. Aslında Dalí’nin 10 yaş büyük Gala ile ilişkileri bir hayli karışıktır. Éluard 1934 yılında tekrar evlense de, Gala, Éluard 1958 yılında ölmeden Dalí’yle evlenmez.⁣

Cadaqués, Seen From Behind, 1

Salvador Dalí, Cadaqués, Seen From Behind, 1921 (Fundació Gala-Salvador Dalí, İspanya)

Dalí’nin bu eserinde perspektif etkisi çarpıcıdır. Dalí, resmindeki amacını şu şekilde açıklar: “Dalí’ye özgü tüm evreni tek bir manzaraya sığdırmak istedim; alt tarafta hep sonsuzluğa doğru uçuşun çizgileriyle temsil edilen dünya, ortada kutsallık, yani Cadaqués kilisesi, yukarıda da evren ve ay. Solda, üstünde meyveleriyle birlikte görülen keçiboynuzu ağacının yanında durarak bu manzaranın resmini yapıyor, bir yandan da ağaçtan kopardığım keçiboynuzlarını kemiriyordum.”

Belleğin Azmi

Salvador Dalí, The Persistence Of Memory, 1931 (Museum Of Modern Art, New York)

Dalí’nin Belleğin Azmi adlı bu en bilinen eseri, Einstein’ın zaman kavramındaki mekan algısını yerle bir eder. Tuval öyle bir boşluktur ki, içinde binleri barındıran hiçlik masası gibidir. Edip Cansever’in üzerinde bir yığını açtığı masa (Masa da masaymış ha!), Dalí’de bir tablo olarak karşımıza çıkar.

⁣Resim ile ilgili çözümlemeler, karıncalar, sinek, eriyen saatler, bomboş kumsal gibi kavramlarla birlikte ölüm üzerine gibi görünse de, resmin göstergeleri ölümden ziyade öncesinde zaman ve bellek üzerinedir. Eserine Belleğin Azmi ismini vermesi zamana karşı gösterilen çabanın bir ifadesi olarak görülür.

Resim üzerine birçok yorum yapılmasına rağmen Dalí’ninki ne kadar da farklı:⁣

“Kendimi yorgun hissettiğim ve başımın hafifçe ağrıdığı bir akşamdı. Birkaç arkadaşla birlikte bir sinemaya gitmek üzere idik. Ama ben son anda gitmemeye ve erken yatmaya karar verdim. Gala onlarla gidecekti. Akşam yemeğimizde keskin bir tadı olan eritme Fransız peyniri yemiştik. Herkes gittikten sonra eritme peynir aklıma süper yumuşak sözcüğünü ve felsefi düşünceleri getirdi. Uzun süre düşündüm, sonra yatmak üzere kalktım ve stüdyoma giderek adetim olduğu üzere son kez yapmakta olduğum tabloya göz attım.

Bu tablo bir peyzajdı. Kayalar şeffaf melankolik bir alacakaranlık ile aydınlamıştı. Ön planda dalları kesilmiş yapraksız bir zeytin ağacı duruyordu. Bu manzarada yaratmakta başarılı olduğum atmosferin sürpriz bir görüntünün oluşumuna yardım edeceğini biliyordum, ama ne olacağını kestiremiyordum. İki tane yumuşak erimekte olan saat gözümün önünde canlandı. Bir tanesi acıklı bir şekilde zeytin dalına asılı idi. Baş ağrımın artmasına ve çok acı vermesine rağmen büyük bir açgözlülükle paletimi hazırladım ve çalışmaya başladım. Gala 2 saat sonra sinemadan döndüğünde en ünlü tablolarımdan biri tamamlanmıştı.”

Mirage

Salvador Dalí, Trilogy of the Desert: Mirage, 1946 (National Gallery of Victoria, Avusturalya, Melbourne)

René Magritte gibi sürrealistler genellikle gündelik nesnelerin gizemini çözmeye odaklanırken, Salvador Dalí vizyoner manzaralarını çoğu zaman hayal gücünün yaratıklarıyla doldurur. Dalí, sahnelerine dramatik ve halüsinasyonel bir yoğunluk kazandırırken, göz kamaştırıcı ressamlık becerisini de sergiler.⁣

Teh Lovers Insevle

The Invisible Lovers

Oasisi

Oasis

Dalí’nin bu resmi Çöl Üçlemesi olarak adlandırdığı üçlemenin bir parçası. Diğerleri ise: Oasis ve The Invisible Lovers. Bu üç resim, Shulton Cosmetics’in kadınlar için ürettiği bir parfüm ve makyaj markası olan Desert Flower’ın, triptych’in (yan yana ve birbiriyle ilişkili üç resmin oluşturduğu pano şeklindeki hareketli resimler) parçalarıdır.⁣

Ann Woodward Portresi

Salvador Dalí, Portrait of Ann Woodward, 1954 (Morohashi Museum of Modern Art, Fukushima, Japonya)

Aslında portre çalışmaları, Dalí denince akla gelen çalışmaları değildir. Portrelerinde Dalí, paranoyak eleştirel bakış açısının merceğinden bakarak çalışmaz. Başka bir deyişle, hayal gücü tuval üzerindeki öncü bir rol oynamaz; bunun yerine modelini gerçekçi bir şekilde tuvale aktarır. Elbette, gerçekçi bir portreye sürrealist hava veren kendine özgü ikonografisinin tuhaf parıltılarını da ekler. ⁣

Dalí, portrelerinde modellerinin görünümüne şaşırtıcı derecede fotoğrafik hassasiyetle yaklaşır. Fakat çoğu zaman arka plan, tuhaflıklar ve sürprizler içerir ki; bu da Dalí’nin damgasıdır.⁣ Ann Eden Woodward, Amerika’da gece kulübü dansçısı ve radyocu olarak çalışırken, zengin bankacı William Woodward Jr. ile tanışır, 1943 yılında evlenirler. İki oğulları dünyaya gelir. Tartışmalı bir evliliktir, kayınvalide gelini kabul etmez, üstüne New York yüksek sosyetesi tarafından da dışlanır. Zamanla, Ann’i cemiyet hayatı kabul etse de, hep öne çıkan ve tartışmalı bir figür olur.⁣ Mutsuz bir evliliktir üstelik, ikisinin de sevgilisi vardır, kocası boşanmak istese de Ann istemez. 1955 yılında malikanelerinde, pompalı tüfekle kocasını öldürür. O bölgede yoğun hırsızlık olduğu bir dönemdir ve Ann kocasını hırsız sandığını, yanlışlıkla vurduğunu söyler, tutuklanmaz.⁣

Yazar Truman Capote’nun ölümünden sonra yayımlanabilen, ama bitmeyen romanı Answered Prayers’ta (Kabul Edilmiş Dualar), roman karakterleri dönemin önde gelen sosyetesi içindendir. Ann ve kocası da farklı isimlerle yer alır romanda; yazar Ann’ın kocasını bilerek öldürdüğünü ima eder. 1975 yılında romandan alıntılar bir dergide yayımlanınca, Ann siyanür içerek intihar eder. 1976’da bir oğlu, 1999’da da diğer oğlu, anneleri gibi yaşamlarına son verir.⁣

Portrede Dalí, Ann Woodward’ın karakterini, bakışları ve duruşuyla vurgulamış; arka planda çok küçük bir şekilde yer alan erkek figür ise kadının hayatında pek anlamı olmayan kocası gibi. Yerdeki deniz kabukluları ise kadın cinselliğine bir gönderme. Ancak Ann Woodward, portresinin çıkış şekliyle ilgili bazı sorunlar söz konusu olunca, Dalí’yi dava eder.

Dali ve Gala Aynadaki görüntüsü

Salvador Dalí, Dalí Seen From The Back Painting Gala From The Back Eternalized By Six Virtual Corneas Provisionally Reflected By Six Real Mirrors, 1972 (Dalí Theatre Museum, Figueres, İspanya)

Bu çalışma, Dalí’nin stereoskopik efektler (resmi üç boyutlu gibi gösteren optik aygıt) kullanarak üçüncü bir boyut yakalamaya çalıştığı 70’li yıllara ait. Resimlerinde üçüncü ve dördüncü boyutu yaratılabilme imkanı, Dalí’nin saplantıyla eğildiği ilgi alanlarından biridir. Dalí’nin holografi ve üç boyutlu sanata olan ilgisi 1965 tarihinde başlar; holografiyi deneyip sonra vazgeçen sanatçı, büyük hayranlık duyduğu ve Gerrit Dou’nun ve hipergerçekçilerin çalışmalarından esinlenerek, derinlik hayali yaratmasına imkan sağlayan stereoskopi aracılığıyla üç boyuta ulaşmayı hedefleyen eserler yapmaya karar verir. ⁣

Dalí, resminde dikey çizgiler üzerinde kurulmuş bir kompozisyon düzenini izleyiciye sunar. Çizgisel perspektif kurallarına göre, kompozisyon üç paralel plan içerir. Seyirciye en yakın planda sandalye üzerinde oturan ve şövalede çalışan ressam, ressama sırtını dönmüş model, yani Gala ve aynada yansıyan görüntü. Resmin sol üst tarafındaki adeta sonsuza açılan pencere, aynada yansıtılan görüntü, yapıtın derinliğini sağlamaktadır. Bunun yanında, resimde değişik noktalardan ancak aynı uzaklıktan bakılarak yapılan iki tuval stereoskopik etki yaratır ve bu iki tuvalin görsel birleşimi de izleyende derinlik hissi uyandırır. Dalí, o sırada Velázquez’in ünlü yapıtı Las Meninas’ı yarattığı üslupta çalışmaktadır.⁣

Dalí, 1975 yılında bu tablosu için bir de şiir de yazar:⁣

Omuzlarımın gerisinde kendimi görmek için⁣
Sizi, en sevdiklerimi çiziyorum⁣
Sizin aynalarınızdan birine bakıyorum,⁣
Ve onun gibi bir başkasına da,⁣
Suretlerimiz yansıtılıyor⁣
Üçüncü bir ayna gerek bana,⁣
Böylece dört gözbebeğimin içine⁣
Seni yerleştirebilirim.⁣

Knidos'lu Afrodit

Salvador Dalí, Apparition of the Face of Aphrodite of Knidos, 1981 (Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres, İspanya)

Son resimlerini 1980’li yıllarda yapan Dalí, bu dönemindeki fikirlerini şu sözleriyle özetler: “İmgelemim artık kaprisin ve rüyaların ya da otomatlığın hizmetinde değil; artık doğrudan doğruya kendi varlığımdan, kendi hastalığımdan ve en inatçı anılarımdan alınmış önemli şeylerin resmini yapıyorum.”⁣

Bu resmi, Dalí’nin Antik Yunan’a ait yapıtları kullandığı en nostaljik dönemine aittir. Buradaki heykel, M.Ö 300’lü yıllarda yaşamış olan Atinalı heykeltraş Praksiteles’e ait. Knidos Afroditi ya da Çıplak Afrodit de denilen, Datça Yarımadası’nın batı ucunda yer alan antik Knidos şehrinde bulunan ünlü Afrodit heykeli, dünyadaki ilk çıplak kadın heykeli olması bakımından da önemlidir.⁣

Eserde yer alan şeritler, niyetleri, çatlaklar ise çöküşü, ölümü ve korkutan unsurları temsil eder. Resmin farklı yerlerinde yer alan servilerin üstündeki kanatlar ve çatlak, yaşamı yeniden kazanmak için duyulan şiddetli arzuyu yansıtır. Dalí, Afrodit’in çenesinin küresel biçimini vurguladığı, grilerin, soluk renklerin ve bakır yeşiline çalan yeşillerin yer aldığı eseri, yeni bir estetik anlayışına gidişin de dönüm noktası sayılabilir.

Bunun yanında resmi yaptığı dönem, Dalí için zor yıllardı; zira Gala’nın ölümü kaçınılmaz görünüyordu. Sanatçının ruh hali hem bu kaçınılmaz sonun bilincinde olduğunun, hem zamanın hızla akıp gittiğinin, kendi yaşamının da artık gelecekten ziyade geçmişi barındırdığının farkına vardığını yansıtmaktadır.⁣

Kaynak
İstanbul’da Bir Sürrealist: Salvador Dalí – Sakıp Sabancı Müzesi


Facebook Yorumları

Yorum Yap

E-posta hesabınız yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir