Mustafa Kemal Atatürk, savaşlardaki başarılarıyla büyük bir asker, büyük bir devlet kurucusu olduğu kadar, görüşlerindeki sağlamlık, doğruluk, gerçekçilik, uluslararası ilişkilerde güvenirlik, kararlılık, barış ve insanseverlik değerleri ile de evrensel bir liderdir.
Hayatta en hakiki mürşit ilimdir diyen, her geçen gün özlemle aradığımız büyük lider Mustafa Kemal Atatürk için okumak, araştırmak bir tutkuya dönüşmüştür. Geniş bir kültüre ve pek çok eserden oluşan bir kütüphaneye sahiptir. Zengin kütüphanesi sayesinde kitap okumak, araştırma yapmak, düşünce üretmek, araştırdığı, düşündüğü konuları tartışmaya açmak, onun gündelik hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır.
Picardie, Fransa, 28 Eylül 1910
Tarihçi Enver Ziya Karal şöyle diyor: “O, bir eseri okumaya başlayınca bitirmeden bırakmazdı. Bırakmak zorunda kalırsa, bıraktığı tarihi, sonra da bitirdiği tarihi işaret ederdi. Ayrıca, okurken önemli ve eleştirmeye elverişli gördüğü fikirleri de işaretler, onları yakın arkadaşları ile söz veya yazı ile tartışırdı.”
Mustafa Kemal, Sofya’da Ataşemiliter, 1914
Cemal Granada, Atatürk’le Vasıf Çınar arasında geçen bir konuşmayı şöyle anlatır: “Boş zamanlarında Atatürk’ün elinden tarihle ilgili kitapların düşmediğini hatırlarım. Bir gün yine Atatürk, tarihle ilgili kalın bir kitap okuyordu. Öylesine dalmıştı ki, çevresini görecek hali yoktu. Bir sürü yurt meselesi dururken bir devlet başkanının kendini tarihe vermesi, Vasıf Çınar’ın biraz canını sıkmış olmalı ki, Atatürk’e şöyle dediğini duydum: “Paşam! Tarihle uğraşıp kafanı yorma… 19 Mayıs’ta kitap okuyarak mı Samsun’a çıktın?” Atatürk, Vasıf Çınar’ın bu çok samimi yakınmasına gülümseyerek şöyle karşılık verir: “Ben çocukken fakirdim. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim.”
2. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa, Diyarbakır, 1917
Askeri İdadi yıllarında Atatürk en çok Namık Kemal, Abdülhak Hamit, Ahmet Mithat ve Tarihçi Murat Bey’in yazılarıyla ilgilenir. Fethi Bey (Okyar) ile arkadaşlığı sırasında Fransız düşünürlerinin kitaplarıyla tanışır. Voltaire, Montesquieu, Rousseau gibi düşünürleri hem okur hem de tartışırlar.
Gelibolu, Çanakkale Savaşı, 1915
Çanakkale Savaşı’nın en şiddetli zamanında kendisini ziyarete gelen Gazeteci Ruşen Eşref Ünaydın, 1918’de Yeni Mecmua’da yayımladığı Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat’ta Atatürk’ün odasını tasvir eder: “(…) Masasının üzerinde, Balzac’ın Colonel Chabert’i, Maupassant’ın Boule de Suif’i, Henri Léon Emile Lavedan’ın Cervir’i duruyordu. Şüphe yok ki, Paşa durgun dakikalarının boşluğunu edebiyatla dolduruyor.”
Mustafa Kemal, Rauf Orbay, Sivas, 1919
Mustafa Kemal’in yine bu günlerde, Harbiye’den yakın arkadaşı Yüzbaşı Ömer Lütfü Bey’in (Balkan Savaşı’nda şehit düşmüştür) eşi Corinne Lütfü’ye yazdığı bir mektupta, kendisine uğrayacak olan Karargah Katibi’ne satın alıp getirebilmesi için kitaplar önermesini rica eder.
Mustafa Kemal, Zafer Tepe’den Duatepe’de muharebeleri takip ederken, Polatlı, Ankara, 9 Eylül 1921
16. Kolordu Komutanı olarak Doğu Anadolu’da bulunduğu yıllarda da sürekli okumayla meşgul olan Atatürk, burada geçirdiği yıllarda tuttuğu anı defterinde, okuduğu kitapların adını vermekte, günlerinin askerlikten boş kalan kesimini okumakla değerlendirdiğini anlatmaktadır.
Atatürk’ün harp meydanlarında dahi okumaktan vazgeçmediğine şahit olanlardan biri de Fevzi Çakmak’tır. Prof. Afet İnan da Milli Mücadele yıllarında Atatürk’ün bu yöndeki okumalarından bir örneği, Mareşal Fevzi Çakmak’ın tanıklığında vermektedir. “Başkumandan Mustafa Kemal, Sakarya Meydan Muharebesi ile Büyük Taarruz arasındaki zamanda, İslam Tarihi okumaktadır. Her vesile ile rastladığı hocalara bu tarihten sualler sormakta ve umumi efkarı hazırlamaktadır.”
Gölbaşı, Ankara, 6 Mart 1921
Türkiye’de görev yapan Amerikan Büyükelçisi General Charles H. Sherrill, Atatürk’ün kendisini kütüphanesinde kabul etmesinin ardından şunları söyler: “Bugün Mustafa Kemal kendisini ilk günkünden daha rahat hissediyordur, çünkü kütüphanesindeydi. Yaradılışı itibarıyla okumayı ve araştırmayı seven insanlar kendi kitaplıklarında, kitapları arasında bütün güçleri ve büyüklükleriyle görünürler. Şimdi ne masanın üstünde yayılı duran haritalardan ne de odayı tüm duvarlarıyla dolduran kitaplardan bahsetmeyeceğim…”
1922, Kocaeli
Atatürk, Dolmabahçe Sarayı’na taşınırken yanında kitaplarını da götürür. Kitaplar cephane sandıklarına konulmuştur. Bu manzara karşısında duygulanan dilbilimci Agop Dilaçar, sonradan kitapların cephane sandıklarıyla taşınmasını, kazanılan askeri savaşın kültürel savaşa döndüğü şeklinde ifade edecektir. Atatürk, kültür savaşını kazanacak malumatla donanmak için her zamankinden daha fazla okur. Değişik sahalardan kitapları toplar, okur, bulamadığı kitapları yurtdışından getirtir, vakıf olmadığı dilde yazılmış olanları kısa zamanda tercüme ettirir.
Bursa, 1924
Tarihçi Prof. Dr. Enver Ziya Karal şöyle der: “Atatürk’ün tükenmez enerjisinin ilk aşaması yetişme tarzında görülür. Kendi çabası ile Fransızca öğrenmiş ve bu dilde yazılmış askerlik eğitimi ile ilgili olduğu kadar, siyaset, hukuk ve edebiyat üzerine yazılmış eserleri de okumuştur. Mesleği ile ilgili çevirilerde yapmıştır. Atatürk’te kitap okuma, öğrenme merakı hayatı boyunca sürecektir.”
Afganistan Kralı Amanullah Han, Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Ankara, 1928
Atatürk’ün, özel kitaplığı askerlikten tarihe, dilden uygarlığa, sosyolojiden psikolojiye, felsefeden ekonomiye kadar ilgi alanlarının genişliğini ve okuduklarını anlatan en iyi örnektir. Çözülmesi gereken sayısız sorunla karşılaşan bir lider için kısa bir yaşama sığdırılan ve üzerine not düşülecek kadar inceden inceye okunan 4000’i aşkın kitap, Çankaya ve Anıtkabir’deki kütüphanelerde bulunmaktadır. Bu zengin kitaplıkta, onun sorgulayarak okuduğu kitaplara koyduğu elyazması notlar, işaretler, yazı altlarındaki çizgiler, çizgileri çizme şekli kitap, kitaba verdiği değer ve düşünce yapısının oluşması hakkında önemli ipuçları vermektedir.
Yalova, 1930
Zamanın fikir akımlarını da genel olarak takip eder ve olguculuğun temsilcisi sayılan Auguste Comte’nin Cours de Philosophie Positive (Pozitif Felsefe Dersleri) eserini okur. Öte yandan akılcılığın temsilcisi sayılan Descartes’in Discours de la Méthode (Metod Üzerine Konuşma) eserini de okur. Émile Durkheim’i sadece Türkiye’deki temsilcisi olarak kabul edilen Türk düşünürü Ziya Gökalp yoluyla değil, düşünürün eserlerini asıllarından okuyarak tanımıştır. Atatürk, Büyük Fransız İhtilali’ni hazırlayan düşünürlerin eserlerini ve özellikle onun özgürlük anlayışı konusunda etkilendiği J.J.Rousseau’nun eserlerinin tümünü okuduğunu, 1921 yılında TBMM’de yaptığı bir konuşmasında açıklamıştır. Yazarın ünlü Contrat Social (Toplumsal Sözleşme) eserini 1913’te yapılmış çevirisinden dikkatle incelediği, kitabın birçok sayfalarının işaretlenmiş olmasından anlaşılır.
Mustafa Kemal, Sakarya Motoru’nda Ülkü ile Boğaz gezisinde, 1934
Felsefe kitapları, onun ilgi duyduğu ve okuduğu bir başka alandır. John Stuart Mill’in, George Fonsegrive’in, Voltaire’nin, A. Comte’nin, Desmoulins, J.J. Rousseau ve Montesquiue’nun kitaplarından çokça yararlanmıştır. Atatürk kurduğu devletin sosyal yapısını sağlam temellere oturtmak için hukuk kitaplarını da okur, ilgililerle bu konuları tartışır. Falih Rıfkı Atay şöyle der: “Bir kitabı merak edince, koskoca bir cilt de olsa bitirmeden uyuyamaz veya pek az uyku aralaması ile okumaya devam ederdi.”
Atatürk, Feneryolu İstasyonu’nda Ülkü ile merdivenden inerken, 17 Mayıs 1936
Milli Eğitim Bakanlığı’nın Atatürk’ün yılmayan, araştıran, okuyan, yabancı dile önem veren, yurt sevgisi ile dolu, çalışkan, özverili örnek öğrencilik yaşamından, öğreneceği çok şey olduğunu unutmaması gerekir.
Kaynak
Anıtkabir Dergisi, Mustafa Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım, Atatürk ve Kitap – Bünyamin Saraç, Atatürk’ün Düşünce Yapısına Etki eden Unsurlar – Sait Taş
Sizlere Tavsiyem ilk önce nutuk kitabını okumalısınız.